De biodiversiteit? “Een porte-manteauwoord, bedacht in de jaren tachtig om de verscheidenheid van alles wat leeft aan te duiden… van molecuul tot ecosysteem. Dat bestrijkt een breed vlak!” lacht Adrien Rush, belast met onderzoek bij de INRAE.

In het hart van de wijnstreek van Bordeaux is de biodiversiteit in allerlei vormen te zien – en in allerlei maten. Op macroniveau in de vorm van bloemen, vlinders, vogels, vleermuizen, vossen enz.; op microniveau als zichtbare fauna (regenwormen) en onzichtbare fauna (micro-organismen zoals mijt en springstaarten).

In de loop van ruim twintig jaar is de bescherming van de biodiversiteit uitgegroeid tot een belangrijk aandachtspunt van de wijnbouwers. “De bescherming van deze biodiversiteit kan vanuit twee hoeken beschouwd worden” vervolgt Adrien Rusch, die speciaal de relatie tussen landbouw, biodiversiteit en werking van de ecosystemen bestudeert. “Een eerste uitdaging betreft het behoud van het erfgoed of de ecologisch-sociale factor – het gaat erom zeldzame of emblematische soorten in stand te houden en weer verscheidenheid terug te brengen in de landschappen. Een tweede uitdaging bestaat uit het beschermen van de biodiversiteit omdat die gunstige functies vervult voor de wijngaard, zoals het reguleren van schadelijke insecten of zorgen voor een goede werking van de bodem.”

Om te reageren op deze twee uitdagingen hebben de wijnbouwers in Bordeaux op hun bedrijven vele aanpassingen gedaan, met als doel deze biodiversiteit in zijn geheel te beschermen.

Zo heeft Jessica Aubert, van Château Nodot (Saint Christoly de Blaye), zich bijvoorbeeld ingezet voor het behoud en de diversificatie van de landschappen door opnieuw heggen en bomen aan te planten. Haar land bestaat nu uit 8 hectare wijngaard en 12 hectare weidegrond en bos, met een netwerk van vijvers en vennetjes. Noémie Tanneau, de kersverse eigenares van Château Saint-Ferdinand (Lussac Saint-Emilion), streeft dezelfde logica na: “Ik probeer een groene structuur te ontwikkelen, die doorloopt tussen alle natuurlijke gebieden – weiden, meertjes en beekjes, om de dieren een soort corridor te bieden.”

De twee jonge vrouwen passen ook de methode van laattijdig maaien toe (op de langste dag van het jaar, eind juni) om de habitats in stand te houden en “de fauna kost en inwoning te bieden”. “Het is een filosofische kwestie”, legt Jessica Aubert uit. “Ik probeer het verstoorde evenwicht, veroorzaakt door de monocultuur van de wijngaard, te herstellen”. En Noémie Tanneau “denk[t] ook aan [haar] dochtertjes van 6 en 8 jaar die het heerlijk vinden om door de wijngaarden te hollen”. Ze werkt in partnerschap met het Conservatoire Botanique du Végétal d’Aquitaine, die de flora op het platteland inventariseert.

Voor het behoud van de fauna is het niet per se de beste oplossing om op kunstmatige wijze nestjes of broedplekken te creëren, maar ervoor te zorgen dat allerlei soorten dieren weer hun natuurlijke habitats bezetten. Natuurlijk zijn er wel wijnbouwers die bijenkorven of bijenkastjes neergezet hebben, soms in partnerschap met imkers, maar als we Jessica Aubert moeten geloven kunnen de inrichtingen om de fauna terug te laten komen relatief eenvoudig zijn: “We laten een stapel stenen liggen waarin veldslangen kunnen huizen, ten behoeve van vleermuizen sluiten we de ingangen van dakconstructies niet volledig af, we laten een gaatje in hangars in stand voor uilen of zwaluwen enz., en als we hun uitwerpselen hinderlijk vinden, leggen we stukken karton neer!”.

In 11 jaar tijd heeft ze duidelijke veranderingen op haar bedrijf waargenomen: vlinders die ze niet meer zag zijn weer terug, er zijn nieuwe soorten slakken, er zijn wandelende takken en glimpwormpjes te zien, en lieveheersbeestjes waar je maar kijkt… “Allemaal soorten die een aantal jaar geleden veel zeldzamer waren”. In La Dauphine (Fronsac) klinkt hetzelfde geluid: “Ik heb gezien hoe de dingen in tien jaar tijd veranderd zijn”, vertelt Stéphanie Barousse, directrice van het Château. “We zien meer dieren, insecten, regenwormen, vossen, reeën, eekhoorntjes, egels en dergelijke en tal van planten in de wijngaard, zoals munt enz.”

We constateren dat de grond levendiger is, alsof het leven is teruggekeerd; de wijngaard is sterker, krachtiger, minder kwetsbaar.

Uiteraard moeten we niet denken dat de biodiversiteit het redmiddel is voor alles. “Nee, heggen aanplanten lost niet alle problemen op!” waarschuwt Adrien Rusch. Hij herinnert eraan dat de wijngaard van Bordeaux vooral wordt geconfronteerd met ziekteverwekkers in verband met het gematigde oceaanklimaat.

Toch kan het in stand houden van de biodiversiteit een win-win-strategie zijn, want sommige dieren, vogels en micro-organismen die weer terug zijn in de wijngaard, voeden zich met roofinsecten van de wijngaard. Dit leidt tot minder bestrijdingsmiddelen of zelfs totale vervanging. Uit werkzaamheden van de Ligue de Protection des Oiseaux (LPO – vogelbescherming) is bijvoorbeeld gebleken dat de Pipistrellus, een vaak in de wijngaard waargenomen vleermuis, een geduchte bestrijder is van de vlinder van de druivenworm, die hij ‘s nachts gulzig verslindt. En lieveheersbeestjes zijn gek op de cicade, een ander insect dat schadelijk is voor de wijngaard. Meer in het algemeen “verhoogt een gediversifieerd plantaardig dek de aanwezigheid van de biodiversiteit (insecten, vlinders, bijen), met als gevolg een verbeterde regulering van plaagorganismen en een verhoogde vruchtbaarheid van de bodem”, vult Adrien Rusch aan.

In de bodem werken macrofauna en mesofauna mee aan het ontbinden van organische stoffen en geven voedingsstoffen af die de plant uiteindelijk helpen. Deze fauna houdt de vruchtbaarheid van de bodem in stand, draagt bij aan de afbraak van vervuilende stoffen en zorgt voor een waterreserve… Allemaal voordelen voor de wijnbouwer bij het verbouwen van de wijngaard. 

De Wijnschool van Bordeaux neemt in de meeste cursussen voorbeelden van initiatieven van bescherming van de biodiversiteit in de wijngaard op, omdat dit tegenwoordig een belangrijk onderdeel is geworden. Vind de volledige lijst van cursussen van erkende cursusleiders of ontmoetingen in de OenoBordeaux app en ontdek onze module “Een geëngageerde wijnstreek”.